Wat staat daar?….. denkt vast een ieder die niet uit Twente komt…Dat zal ik hier uitleggen. In de moestuin verbouwen we van alles, groenten, tomaten, paprika’s, noem maar op. Maar in een moestuin horen ook aardappelen te staan, anders is het niet helemaal compleet, net als bloemen.
Ten zuiden van Enschede noemen we aardappelen vaak earpel, dat spreek je uit als eerpel. Ten noorden van Enschede en dan bedoel ik de omgeving van Tubbergen, Ootmarsum etc. praten ze vaak over Tuffels. In beide gevallen is dat dus dialect voor onze lekkere aardappelen. Ook ik gebruik het woord tuffel wel soms, d’r geet niks boaven lekkere tuffels oet eig’n groond. En gelijk is de hele spellingcontrole van slag, die kent dus geen Twents.
En die patatten dan? Nou daar heb ik al eens hele discussies over gehad met onze zuiderburen. Nee, niet de mensen uit het Gelderse, dat onder ons ligt, maar de Belgen. Ik heb veel contacten met mensen uit België, voornamelijk moestuinliefhebbers. Dat komt omdat ik iedere zes weken ongeveer een moestuinverhaal schrijf voor een Belgische moestuinsite. De belgen kennen het woord aardappelen niet en noemen het patatten. Ooit zei ik tegen hun dat patat hier iets anders is. Een lekker zakje patat met mayonaise, wie kent dat niet. Nee, zeggen de Belgen, dat is friet met mayonaise. Zo krijg je kijk op andere benamingen, want in het westen van Nederland is het ook friet, zelfs in deze omgeving hoor je het al vaker, nou voor mij blijft het gewoon patat!
Vroeger werden de aardappelen gepoot in april, dat was de beste tijd. Zodra ze boven de grond kwamen, was de ergste vorst al voorbij, maar we willen graag steeds eerder poten om al vroeg nieuwe aardappelen te kunnen eten, want tegen die tijd zijn we de oude aardappels wel zat. Ook sommige boeren gingen hier in mee en ik weet dat boer Jan, die aan de rand van onze wijk woonde en waar nou zijn zoon met gezin woont, dat hij in eerdere jaren ook al in maart aardappelen pootte in zijn grond en ze nog eens extra aanaardde als er een koude nacht werd voorspeld.
Ook ik heb dit jaar aardappelen gepoot op 20 maart, mooi vroeg dus. Bij een late vorst kon ik evt mijn planten afdekken, maar ik gebruikte opa’s methode, door tussen de aardappelenbakken met water te plaatsen, de vorst slaat dan op het water. Zo bleven de planten beschermd, ook bij mij dit jaar. Maar als een aardappelplant toch last heeft van vorst, dan zie je dat de toppen bruin worden, ze groeien wel gewoon door, maar je oogst dan een dikke week later.
Afijn, bij mij kwamen ze door het mooie weer in april spoedig te voorschijn. Ik gebruik in mijn tuin geen gif, alles natuurlijk, maar hier mag het de naam biologisch niet dragen. Ik koop namelijk gewone pootaardappelen om te poten. Als je biologisch kweekt, moet je ook biologische aardappelen planten of poten. Dat is net als met zaden, als je biologische groente wilt kweken moet je dus biologische zaden gebruiken. Deze zaden komen voort uit onbespoten groenten, dus zonder gif verleden.
Planten die op bedrijven worden bespoten en de zaden worden daar later van geoogst, zijn dus niet biologisch. De grond moet ook biologisch zijn, er moet dus het jaar ervoor geen gif gebruikt zijn op zulke grond, wil je dus biologisch aan de slag, dan zijn er heel veel regels waar je aan moet voldoen .De grond moet zeker 2-3 jaar niet behandeld zijn met wat voor soort gif ook. Bovendien mag er nergens op het bedrijf of bij ons thuis ook maar iets van gif staan, ook al gebruik je het niet eens. Je gebruikt speciale biologische mest, dat is weer vele malen duurder dan gewone mest. In mijn geval kweek ik dus niet altijd alles biologisch, maar wel onbespoten. Alle zaden die ik van mijn eigen planten overhoud, vallen daar dus wel onder, want dat zijn schone zaden. Zo houd ik altijd tomatenzaden over die vallen dus wel onder biologisch, klinkt logisch toch? Om te bemesten gebruik ik mest van schapen en mijn konijnen, gemengd met stro, dat is goede mest. Vroeger gebruikte je stalmest, mest van de koeien uit de stal, maar door de nieuwe stallen is alles gemengd tot drijfmest en komt stalmest minder vaak voor. Ook gebruikte ik in vroegere jaren vaak paardenmest, prima mest, maar omdat paarden wel eens ingeënt worden met diverse medicijnen, moet je daar als bio boer ook weer op letten, in mijn geval heb ik daar nooit wat op uit gedaan.
Maar goed, ik heb dus mest in de grond gebracht voor ik de pootaardappelen ging poten. Na het poten geef ik altijd een paar handjes patentkali, ook patentkali is toegestaan in de biologische teelt. Het is een kali meststof voor sterkere planten en mooie knollen, desgewenst earpel of tuffels genoemd. Zodra de planten 20-25cm zijn worden ze aangeaard, aanaarden, ik had het er net ook al over, dat is een geul trekken tussen de planten, zodat de aardappelen op heuveltjes komen te staan en de onderkant van de plant grond over zich krijgt waardoor de bovenliggende knollen beschermd zijn tegen de zon. Bij vorst worden de planten zo dus beschermd tegen de kou. Ook kun je ze zo makkelijker oogsten ofwel rooien genoemd. Na het aanaarden strooi ik voor de tweede keer nog een beetje patentkali. Nu kunnen ze verder groeien. Als je buiten de wijk fietst, zie je dat de grote aardappelboeren al bij het planten de heuveltjes maken en later niet meer aanaarden.
Ik heb meestal alleen vroege rassen, in mijn jeugd wel 15 soorten, maar uit een gezin van acht personen had je ook meer nodig. Nu poot ik ze voor mezelf en het gezin van de eigenaar van de grond. In mijn geval plant ik tegenwoordig Berber, patatten uit België, tenminste, daar komen mijne vandaan. Vroege rassen kun je 70 tot 90 dagen na het poten al oogsten, mits het weer een beetje mee zit. Ik heb de eersten dan ook al gegeten, heerlijk met eigen sla en radijs en een stukje zalm uit de supermarkt. De middenlate aardappelen, hebben 90 tot 110 dagen nodig, deze heb ik tegenwoordig niet meer en de late rassen oogst je vanaf eind september, vaak voor winteropslag. Late aardappelen, daar heb ik er dit jaar een paar van, een stuk of 30 stronkjes. Niet dat ik het van plan was, maar ik heb de laatste 10 jaren zo vaak gepocht op de Jelly aardappel, dat deze zo mooi, lekker en stevig in de kook was, dat de Belgen deze in het assortiment hebben opgenomen met de mededeling: dat Wim Boers altijd zo vol lof er over schreef…Tja, toen moest ik er ook maar een paar bestellen en deze staan nu hier in de grond. Door alleen vroege rassen te telen heb je weinig tot geen last van ziektes.
De meest beruchte ziekte bij aardappelen heet Phytoftora, je hele oogst kan besmet worden, soms tot in de aardappel toe, het valt onder de schimmelziektes. Het is je plicht om of te spuiten hier tegen of ze anders te behandelen. Biologisch wordt er niet gespoten met gif, misschien is er iets anders voor. In mijn tuin is dat niet nodig, ik heb er nog geen last van gehad, maar had ik dat wel, dan zou ik met melk spuiten, ik heb daar geen ervaring mee maar heb er weleens over gelezen. Een andere kwaal in deze tijd zijn de coloradokevers, in een vorig Buitenmomentje, schreef ik hier al over.
Coloradokevers daar kun je voor spuiten, maar zoals ik al zei, biologisch…. en in mijn geval onbespoten, dan vang je ze eraf.Ik heb ze gelukkig niet op mijn aardappelen, maar bij de bioboer waar ik vorige week was en wat tevens vrienden zijn, daar zitten er al veel op. Iedere avond gaat hij met zijn gezin langs de planten om te controleren en de coloradokevers eraf te vangen.
Afgelopen week plaatsten ze een oproep op Facebook in hun omgeving of er jongeren waren die wilden helpen…De eerste vraag was: “Wat verdienen we daar mee? “Nou, eigenlijk niets, het is gewoon “burenhulp” en aan het einde krijgen jullie broodjes verse hamburgers speciaal met wat te drinken.Er kwamen een stuk of acht kinderen van 13 tot 16 jaar.Het kan dus nog wel.
De kevers worden gevangen en de inmiddels oranje eitjes onder het blad van de plant werden er af gewreven. Gelijktijdig werd het ergste onkruid verwijderd.Zo gaat dat dus in de bio teelt, niet gek dan dat een kilo nieuwe bio aardappelen iets duurder zijn dan de aardappelen waar de gifspuit af en toe overgaat. Ik ga zo maar weer eens een paar aardappelen steken, vanavond koken en morgen de rest opbakken, lekker met een uitje en met wat verse bieslookbloemetjes erdoor, ja, ook de bloemetjes van de bieslook zijn lekker. Eet smakelijk als je weer ni-je tuffels op je bord hebt en geniet van de lekkere opgebakken eerpel of earpel met of zonder ui of spekjes… Maak er lekkere frietjes van, ga niet in de “puree” zitten als je over frieten of patatten praat. Ze zijn gezond en lekker!
Gr. Wim Boers.
foto 1: mijn oude handaanaarder, ooit van mijn opa geweest.
foto 2: aardappelen op heuveltjes geplant
.foto 3: kinderen helpen mee kevers vangen.
foto 4: handvol kevers.
foto 5: nieuwe aardappelen uit eigen tuin.
